TARİHİN KADERİNİ BELİRLEYEN BÜYÜK SAVAŞ: PÖN SAVAŞLARI
Bir tarafta Fenike kolonisi iken zamanla Kuzey Afrika topraklarında hızla genişleyip deniz ticareti sayesinde müthiş derecede zenginleşen ve Batı Akdeniz ticaretini ele geçiren bir imparatorluk olan Kartaca, diğer tarafta kuruluş zamanında küçük bir şehir devleti iken kısa zamanda tüm İtalya’yı tek bir çatı altında birleştiren bir cumhuriyet olan Roma Cumhuriyeti (ileride o dönem de bilenen dünya topraklarının %75 lik kısmını kontrol altına alarak bir imparatorluk haline gelecek ve tüm dünyayı günümüze kadar şekillendirecek.) Bu iki devletin birbirleri ile herhangi bir kara sınırı yok peki ama bu iki devlet birbirlerine neden savaş ilan etti? Nasıl oldu da bu savaş tarihte bu kadar etki yarattı? Pön Savaşları bu iki devletin Batı Akdeniz Hakimiyeti için giriştikleri M.Ö. 264-146 yılları arasında toplamda 118 yıllık savaşlar silsilesidir. Savaş olduğu gibi 118 yıl sürmemiştir. Üç farklı döneme ayrılarak olmuştur. Bu yazıda I. Pön Savaşı’nı inceleyeceğiz.
Savaşın Sebepleri ve Savaşın Şekillenmesi
I. Pön Savaşı aslında Sicilya hakimiyeti için olmuştur. Savaşın sebebi Sicilya’da bulunan iki büyük şehir devleti olan Sirakuza ve Messana’nın arasındaki mücadelede bu iki şehir devletinin Roma ve Kartaca’dan çeşitli yollarla yardım ve koruma istemesi yüzünden başlamıştır. M.Ö. 288 yılında bir Sicilya şehir devleti olan Sirakuza’nın kralı Agatokles, Messena’yı kontrol altına almak amacıyla bir grup İtalyan paralı askeri tutmuştur. Bunlar kendilerine “Mars’ın Oğulları” anlamına gelen “Mamertinler” adını vermişlerdi. Bu paralı askerler, Messana’ya girerek burayı ele geçirmiş ve yağmalamıştır. Ancak Mamertinler, verimli tarım arazilerini ele geçirerek buraya yerleşmişler ve daha sonra da Sirakuza tiranına karşı çıkarak Sirakuza ile çatışmaya başlamıştır. Bunun üzerine yeni Sirakuza tiranı Kral II. Hiero, Mamertinler’i Lagnus Nehri yakınlarında yenilgiye uğratmıştır. Alınan bu yenilgi üzerine Mamertinler, hem Roma hem de Kartaca’dan koruma istemişlerdir. Roma senatosu her ne kadar bu teklife sıcak bakmasa da teklifi yine de kabul etmiştir. O sırada Kartaca çoktan Mamertiler’in yardımına koşmuştu. Ancak Kartaca, savaşmak yerine diplomasiye önem vererek Sirakuza tiranına çatışma olmaması konusunda nota verdi. Savaş çıkmamasına rağmen Kartaca, Messena’ya bir garnizon bırakmıştır. Kartaca’nın Messena’da bir garnizon bırakması Roma senatosunu endişelendirmişti. Zira Kartaca burayı bir üs olarak kullanıp, Sicilya’yı ele geçirebilir ve buradan da İtalya içlerine çok rahat girebilirdi. Ayriyeten de Kartaca’nın Sicilya’yı ele geçirmesi demek, tüm Batı Akdeniz ticaretini bütünüyle kontrol etmek anlamına geliyordu. Tüm bu sorunlar Roma senatosunda ciddi şekilde tartışılmıştı. Roma’nın Sicilya’ya girmesine sebep olan etmen ise Mamertiler’in Roma’dan daha etkili bir koruma istemesi üzerine Roma Senatosu ilk başlarda evvela deniz aşırı bir siyasete karışmaktan çekinse de Kartaca’nın boğaz bölgelerine iyice yayılmalarından ve tacizlerin başlamasından çekinen halk senatosu uzun süren tartışmalar sonucunda Romalılar, Mamertinler’in yardım teklifine olumlu yaklaşmıştır.
Savaşın Başlaması
Pön Savaşları’nın birinci evresi çoğunlukla Sicilya Adası’nda olmuştur. Zira yukarıda da bahsedildiği üzere savaşın ana sebebi Sicilya hâkimiyetidir. Ancak yapılan savaşların çoğu da denizde gerçekleşmiştir. Çünkü Sicilya, çok dağlık ve engebeli bir adadır. Yer yer düzlük alanlar bulunsa da, büyük bir askeri harekata bu araziler büyük engel teşkil etmektedir. Ayrıca karada yapılan savaşlar için Sicilya’ya ikmal sağlama işi ancak deniz yolları ile mümkündü. Savaş ilk olarak, Mamertiler’in yardım çağrısı üzerine Roma’nın, Messena yakınlarına Appius Claudius Caudex komutasında iki lejyon asker çıkarması ile başladı. Bu komutan zaten senato tarafından Sicilya’ya yapılacak olası bir harekat için komutan olarak çoktan atanmıştı. Kartaca tarafından böyle bir şey beklenmiyordu bu yüzden de herhangi bir önlem alınmamıştı. Messena’da bulunan Kartaca garnizonunun komutanı Hanno, Sirakuza ile birlikte Mamertiler’in elindeki Messena kentini kuşatma altına alır. Bunun üzerine taraflar ile müzakereler başlamış ancak bu, Roma’nın yaptığı bir oyalama politikasından biri değildi. Zira görüşmeler sırasında Konsül Claudius ani bir karar alarak Kartaca ve Sirakuza birliklerine saldırma kararı alır. Böylelikle Roma ile Kartaca arasındaki ilk ciddi çatışma olan Messena Muharebesi başlar.Savaş sırasında Roma lejyonları Kartacalı ve Sirakuza lejyonerlere büyük kayıplar verdirtti.
Savaş sonrasında Messena’yı kuşatan Kartacalılar kuşatmayı kaldırarak geri çekildi ardından Konsül Claudius hızla güneye inerek Sirakuza kentini kuşattı. Ancak kuşatma sırasında Claudius’un görev süresi sona ermiştir ve kendisi Roma’ya geri dönmüştür. Ertesi sene iki konsül komutasında yaklaşık 35.000 kişilikbir kuvvetle Sirakuza’daki Roma kuvvetlerini takviye eden Romalılar, Sirakuza üzerindeki baskıyi yeni konsüller sayesinde iyice arttırmışlardır. Erzakları biten ve kısa sürede herhangi bir Kartaca yardımının gelmeyeceğini anlayan Sirakuzalılar, Roma kampına bir heyet gönderip barış yapmak istediler. Roma, bu barış teklifini kabul etti zira bu barış sayesinde Sirakuza, Roma’nın bir müttefiki olacak ve bununsayesinde de Sicilya’daki Roma kuvvetlerine lojistik destek sağlayacaktı ki bu en önemlisiydi. Zira Roma için, Sicilya’ya lojistik destek sağlamak bir hayli zordu.
Kartaca bu savaşları nasıl kazanmıştır?
Adada yapılan tüm savaşları Roma kazanmamıştır. Aynı zamanda Kartaca’da kazanmıştır. Peki, Kartaca bu savaşları nasıl kazanmıştır? Roma’nın yaptığı gibi ancak biraz farklı. Zira Roma, müttefikinin yardımını alıyordu ancak Kartaca, adadaki ele geçirdiği bazı liman kentlerini ele geçirmiş ve buralara garnizonlar kurmuştur. Buralara sürekli olarak yaptığı ikmaller sayesinde kazanmıştır. Zira bu kentleri bir üs olarak kullanmıştır. Tabi bu üslere gelen yardım Kartaca’nın tuttuğu paralı askerler sayesinde oluyordu. Zira Kartaca bir deniz gücüydü kendisine ait güçlü bir donanması vardı ancak kendisine ait bir kara ordusu yoktu. Çoğu paralı askerlerden oluşuyordu ve bu paralı askerler Kuzey Batı Afrikalılar, İberyalılar veya Keltler’den oluşmaktaydı.
Roma, Sicilya’yı ele geçirmek ve Kartaca’yı buradan atmak için Kartaca’nın savunma üslerine saldırmanın zorunluluğunu biliyordu ve bunun için hazırlıklarını tamamlayarak Kartaca’nın kontrolünde olan Agrigentum kentine doğru yürüdü. Bu yürüyüş, Agrigentum Muharebesine sebep oldu. Agrigentum önlerine yaklaşan Roma ordusu, kenti kuşatmaya başladılar. Savaş çok şiddetli geçti ve iki taraf da ağır kayıplar verdi. Üstelik Kartaca ordusu da takviye edilmişti ve gelen takviye kuvvetleri Roma kuvvetlerini sıkıştırarak Sirakuza’dan gelen ikma hatlarını da kesmişti. Bir de Roma ordusunda salgın hastalık başlamıştı. Ancak buna rağmen Roma ordusu savaştan galip çıkmış ve Agrigentum kentini kısa sürede ele geçirmişti.
Roma’nın Filo İnşaa Etmesi ve İlk Deniz Savaşları
Roma, Kartaca ile yapacağı savaşlarda deniz gücünün ne denli önemli olduğunu çok iyi kavramıştı. Agrigentum Savaşı’ndan sonra. Zira Kartaca sürekli Sicilya’ya denizden ikmal yapıyordu ve eğer denizden gelen bu ikmali kesebilirse, Kartaca Sicilya’ya ikmal yapamazdı ve böylelikle Roma, Sicilya’yı çok rahat kontrol edebilirdi. Ancak şöyle bir durum vardı, Roma’nın kendine ait büyük bir donanması yoktu, Sicilya’ya çıkarttığı askerler müttefikleri sayesinde olmuştu. Peki, Roma kendi donanmasını nasıl inşa etti? Bu konuda çok farklı teoriler başı kimi tarihçilere göre, Roma sahillerine vuran bir Kartaca savaş gemisinin Romalılar tarafından birebir kopyalanarak bir donanma oluşturmuştur, kimi tarihçilere göre ise bu teorinin mantıklı bir yanı olmadığını zira Roma’nın bir donanması olmasa bile en azından ticaret gemilerine sahip olduğunu belirtmektedir dolayısıyla Romalılar zaten gemi yapım teknolojisine sahip olduğunu söylerler. Bazı tarihçilere göre ise, bir kara gücü olan Roma’nın denizaşırı müttefikleri sayesinde gemi yapım teknolojisini öğrendiğini belirtir. Şahsi görüşüm ikinci teoriyi destekler nitelemektedir. Zira Roma her ne kadar kara gücü olsa da deniz ticareti ile de uğraşmaktadır ve bu sebepten ötürü bir gemi yapım teknolojisine sahipti. Ancak Roma deniz savaşları
Corvus
konusunda ciddi anlamda tecrübesizdi. Roma bütünüyle bir kara gücü idi. Kartaca ise cağın en ileri deniz gücüydü. Peki, bu durumu dengelemek ve deniz savaşlarında başarı elde etmek için neler yapılabilirdi? Bu sorunun cevabı Roma’nın mühendislerinde gizliydi. Roma’nın mühendisleri dahice bir sistem geliştirdi. Sisteme göre, gemilere birer köprü eklenerek düşman gemisine yanaşılıp köprü sayesinde düşman gemisine Roma lejyonları saldırabilecekti. Corvus denilen bu sistem sayesinde Romalılar bir çok deniz savaşını kazanmışlardır. Roma ile Kartaca arasındaki ilk deniz muharebesi Lipari Adaları Deniz Muharebesidir. Muharebe her ne kadar küçük çaplı çatışmadan ibaret olsa da, Roma için büyük önem taşımaktadır. Zira bu savaş, Roma’nın ilk deniz savaşı olmuştur. Muharebeyi Romalılar kaybetmiş. Aslında plan oldukça basitti. Alınan istihbarata göre Kartaca 17 savaş gemisi getirecekti. Buna göre Romalılar yenilgi almamak amacıyla, Kartacalıları iki taraftan sıkıştırmayı hedefliyordu.
Deniz Muharabeleri…
Bunun için de ana filo Messena yakınlarından harekete geçecek bu sırada da Konsül Scipio komutasındaki bir öncü filosu ana filonun gelmesine kolaylık sağlamak için Kartaca filosunu oyalayacaktı. Ancak Konsül Scipio’nun kendi kafasına göre hareket etmesi onu başarısızlığa sürükleyecekti. Filosunu Lipari limanına getiren Konsül Scipio’yu, limanın ağzını tutan Kartaca filosu bekliyordu ve bu filo karşısında paniğe kapılan Romalı askerler çaresizlik içinde teslim olmuştur. Her şey, Mylae’de belli olacaktı.
Mylae Deniz Muharebesi Roma için bir dönüm noktası olacak ve Akdenizdeki Corvus kimiyetini arttırmaya başlayacaktı, Kartaca için ise durum çok daha vahim olacaktı zira artık kendisi için sonun başlangıcı olacaktı bu savaş. Savaş öncesinde Kartacalılar, denizdeki tecrübelerine güveniyorlardı. Romalılar ise büyük bir filo hazırlamalarına rağmen onlar geliştirdikleri Corvus sistemine güveniyorlardı. Zira ellerinde başka hiçbir silah yoktu aynı zamanda da herhangi bir deniz tecrübeleri yoktu. İşler her seferinde tecrübelilerin istediği gibi gidecek değildi. Şans bu sefer yüzünü tecrübesizlere güldü. Romalılar savaşta Corvus sistemi sayesinde kesin bir zafer elde etti.
Batı Akdeniz savaşları
Bu zafer sonrasında Corvus’un ne denli önemli olduğunu ortaya çıkarmıştı. Bir sonraki savaş olan Sulci Deniz Muharebesi ise, Roma’nın Batı Akdeniz’deki üstünlüğünü
pekiştiren bir savaş olmuştur. Sardinya Adası kıyılarında meydana gelen bu savaş küçük bir çatışma olmasına rağmen pek çok Kartaca gemisi ele geçirilmiş ve kesin bir Roma zaferi ile sona ermiştir. Ancak bir sonraki savaş gerçekten çok şiddetli olmuş ve tarihte Antik Dönemin en büyük deniz savaşı meydana gelmiştir. Roma Senatosu artık savaşı kesin bir şekilde bitirmenin tek yolu Kartaca’ya doğrudan büyük bir saldırı yapılması konusunda hemfikirdi. Bunun için gerçekten çok büyük bir filo hazırlanmıştı yaklaşık 350 gemiden oluşan bir filo ve içinde 40 bin askerden oluşan büyük bir filo doğrudan doğruya Kartaca’yı vurmak amaclı yola çıkmıştı. Kartaca böyle bir duruma
İzin veremezdi bunun için aynı büyüklükte bir filo hazırladı. Savaş, Sicilya’nın güney sahillerine bir yer olan Ecnomus Burnu yakınlarında gerçekleşmiştir. Savaş çok şiddetli geçti ancak sonuç yine kesin Roma zaferi ile sonuçlandı. Çünkü Kartacalılar bir türlü Romalılar’ın taktiklerine alternatif bir taktik geliştirememiş ve Roma da hızla yeni taktikler geliştirmeye devam etmiştir. Savaş sonrasında Kartaca filosu geri çekilmiş, Roma filosu ise kıyaya yanaşarak gerekli tamirleri yapıp eksikliklerini tamamlayarak yoluna devam etmiştir. Başlarda her şey çok iyi gidiyordu,
Ecnomus Muharebesi
Ecnomus Muharebesini Romalılar kazanmış, Kuzey Afrika topraklarına girilmiş ve hatta Adys Muharebesi bile kazanılmıştı. Gerçi bunun bu kadar kolay olmasının sebebi Kartaca ana ordusunun Sicilya’da bulunmasından kaynaklanmaktadır. Her durumda Romalılar için durum çok iyi gidiyordu ve müzakerelere başlandı ancak Konsül Regulus’un öne sürdüğü şartlar çok ağırdı ve iki taraf arasında bir sonuç alınamadı. Kartaca bu sırada Roma ikmal yollarını kesmiş ve Kuzey Afrika’daki birliklerini takviye etmiştir. Regulus ani bir karar alarak Kartaca üzerine yürümüştür bunun sebebi ise kendisinin görev süresi dolmak üzereydi ve bu başarıyı kendi üzerine yüklemek istiyordu. Ancak işler istediği gibi gitmedi ve Tunis Muharebesi’nde Kartacalılara yenildi ve esir düştü. Bunun üzerine Roma Senatosu, Afrikadaki birliklerini kurtarmak amaçlı büyük bir filo hazırlanmıştır. Başarılı bir şekilde Afrikadaki birliklerini kurtaran Roma filosu, dönüşte büyük bir fırtınaya yakalanmış ve fırtınaya yakalanan Roma filosu denize gömüldü. Bunun sebebi ise, Corvus sisteminin gemilere ekstra ağırlık yapması ve dengeyi sağlayamamasıdır. Bu durum, Roma’nın Akdenizdeki deniz hakimiyetinin sarsılmasına sebep olmuştur.
Sonuç
Sonuç olarak baktığımızda Pön Savasları’nın ilk evresi olan I. Pön Savaşı, Roma için bir dönüm noktası olmuş, bu savaş sırasında deniz gücünün ne denli önemli ve etkili olduğunu çok iyi kavramıştır. Pön Savaşları 118 yıl sürse de, savaşların çoğu aralıklarla olmuştur. Zira üç büyük evrede gerçekleşen bu savaş, her iki tarafa da ciddi mali ve insan gücü kaybı verdirmistir. Sadece I. Pön Savaşı, paralı askerlere dayanan bir orduya sahip olan Kartaca ekonomisini neredeyse bütünüyle sarsmış ve toparlanması çok uzun sürmüştür. Roma ekonomisi sarsılsa bile bu durum Kartaca kada belirgin değildir çünkü Roma’nın zengin aristokrat bir sınıfı vardır. Sürekli büyük filolar inşaa edilmesi bu zengin kesim sayesinde olmuştur. Her türlü Pön Savaşları’nın ilk evresinin galibi Roma Cumhuriyeti olmuştur. Sicilya’yı elinde tutmuş ve Akdenizde deniz gücünün en büyük payını kendisi kapmıştır.
Yararlanılan Kaynaklar:
Roma Tarihi’nin Ana Hatları I. Kısım Cumhuriyet Devri Prof. Dr. Sabahat Atlan
O. Meltzer- U. Kahrstedt, Geschichte der Karthager I-III Berlin 1879- 1913
H. Demircioğlu, Roma Tarihi cilt I:Cumhuriyet 1953 Ankara (Türk Tarih Kurumu Yayınlarından XIII. Seri no 10
Yorum gönder